‘Data-ethyk yn Fryslân’: ethiek is geen kwestie van lijstjes afvinken

Leeuwarden, 14 oktober 2022

Kan het? Mag het? Is het wenselijk? Deze drie simpele vragen kunnen de grondslag vormen voor een ethisch databeleid. Maar is het genoeg? Tijdens het DataFryslân-/Sympodium ‘Data-ethyk yn Fryslân’ op 13 oktober werd op filosofische en praktische wijze gekeken naar de manieren waarop ethisch beleid deel kan uitmaken van datagedreven werken.

Dagvoorzitter Jan van Ginkel leidde zijn publiek in vlotte vaart door de basisbegrippen van ethiek: waar hebben we het dan eigenlijk over? En waarom moeten we er iets mee? Volgens Sandra van Riet (die namens DataFryslân-lid gemeente Leeuwarden gerust de ‘moeder’ van dit SymPodium mag worden genoemd), gaf aan hoe erover wordt gedacht. “We hebben allemaal het voorbeeld gezien van de toeslagenaffaire; het onderwerp leeft en het is tijd dat we gaan nadenken over wat wij op welke manier willen en kunnen doen met de gegevens die we verzamelen.”

Ethiek heeft te maken met keuzes, met waarden. Maar hoe maak je ethische waarden daadwerkelijk een praktisch onderdeel van je aanpak? In een-op-eentjes met het publiek peilde Jan van Ginkel de meningen. “Niet datagedreven, maar mensgedreven werken”, was er een en daar haakte spreker Piek Visser-Knijff van Filosofie in actie naadloos op aan. In haar presentatie zette ze uiteen dat data-ethiek in essentie begint als de vraag: hoe gaan we om met technologische innovatie? Draagt datgene wat jouw organisatie of jij als mens doet bij aan een ‘fijnere samenleving’? “Ik pleit ervoor om waardengedreven te werken, niet datagedreven. Want data zijn nooit objectief – er liggen altijd menselijke keuzes aan ten grondslag. Data zijn een middel om ergens te komen – welk doel je ermee hebt, dat is waarop de focus moet liggen.” En hoe doe je dat dan, waardengedreven werken?

Vissers methode is: klein beginnen. “Neem een casus en houd die tegen het ‘ethisch licht’” Zelf gebruikt ze uit haar eigen praktijk als voorbeeld de vraag bij een gemeenten over hoe om te gaan met digitale deurbellen. “Neem die casus, ga de dialoog aan met de betrokkenen en de stakeholders. Begin vooral klein, bepaal een visie en een koers en laat het organisch groeien.” Uitkomst is een set publieke waarden waaraan het beleid zal voldoen: zaken als duurzaamheid, autonomie, de mens centraal, privacy, veiligheid of controle houden over technologie. Doel is om tot een visie te komen, bewustwording te genereren, om ethiek mee te nemen in het ontwerp van bijvoorbeeld algoritmes; om, kortom, ethiek te integreren in wat je aan het doen bent.

In drie workshops, maar ook tijdens de algemene sessies en de afsluitende paneldiscussie met Piek Visser-Knijf, Maike Popma (VNG) Oskar Gstrein (Assistant Professor at the Department of Governance and Innovation RuG) en Marjolein Boonstra (RijksICT Gilde) werden er scherpe vragen gesteld, pittige discussies gehouden en aan de hand van verschillende perspectieven de praktische kanten van ethiek en data belicht. Geleerde lessen te over. De belangrijkste: het is essentieel om de ethische discussie te voeren vóór het invoeren van technologische innovaties, niet pas als het al zover is. Ethiek draait om de vraag: willen we het, en hóe willen we het – niet om de vraag mag het, of kan het. Ethiek moet je inbedden in je organisatie, niet opleggen. En het is zinvol om een ethische commissie in te zetten, omdat het goed is om expertise van buiten je eigen organisatie te halen. En vóór alles is het zaak te beseffen dat ethiek geen afvinklijstje is; het is een doorlopende dialoog waarvoor organisaties ruim de tijd moeten nemen. Dit /SymPodium had zeker niet de pretentie een definitieve handleiding te geven voor de aanpak van ethische vraagstukken binnen organisaties, maar het vormde zeker een concrete en meer dan nuttige aanzet.

Het goedbezochte SymPodium ‘Data-Ethyk in Fryslân’ was een van de data-events die DataFryslân jaarlijks organiseert; die bestaan uit /PODIUMs, gericht op de verspreiding van innovatieve ideeën in Fryslân, /LABs, waar we bij Friese organisaties data-experimenten aangaan en daar samen van leren, en langer lopende /HUB-projecten, waarbij met organisaties die data en expertise inbrengen Friese datacollecties en algoritmen worden gebouwd die daarna beschikbaar komen in de Frisian Data eXchange (FDX) voor leden van de coöperatie DataFryslân. Meer over onze data-events en onze Friese aanpak leest u op onze website: www.datafriesland.nl.

• Diederik Plug, Manager Communicatie Coöperatie DataFryslân U.A.: diederik.plug@datafryslan.nl, Tel. +316 53386185. Kijk voor meer informatie over DataFryslân op de website: www.datafriesland.nl.
• Kijk hier voor foto's.